Żydowska Warszawa

bg-img

1414-1650

Początki

Nie wiadomo dokładnie, kiedy pierwsi Żydzi przybyli do Warszawy. W XV wieku zamieszkiwali okolice ulicy Żydowskiej na Podwalu, ale już od 1527 roku nie wolno im było osiedlać się w mieście na stałe. Mogli natomiast prowadzić interesy podczas sejmów. Widać ich na obrazach Canaletta: przechadzają się po ulicach ubrani w długie czarne płaszcze i futrzane czapy. Najstarszy dokument potwierdzający obecność Żydów w Warszawie pochodzi z 1414 roku. Mieszkali wówczas na Starym Mieście.

bg-img

1650-1700

Poza prawem

Od 1527 roku Żydzi mogli przebywać w mieście tylko podczas sejmów lub jarmarków. Mogli również mieszkać w jurydykach – prywatnych miasteczkach, podlegających władzy zamożnego szlachcica lub magnata. Było ich kilka: Pociejów, Leszno, Tłomackie, Grzybów, Wielopole i Golędzinów. Pod Warszawą zaś jurydyka zwana Nową Jerozolimą, od której nazwę wzięły Aleje Jerozolimskie. Żydzi zajmowali się tam handlem, rzemiosłem, prowadzili karczmy i gospody.

bg-img

1750

Powrót

Uchwała sejmu z 1775 roku zachęcała Żydów do osiedlania się na całym Mazowszu z wyjątkiem Warszawy. Znaleźli dla siebie miejsce na Pradze, w okolicy obecnej ulicy Jagiellońskiej. Kupiec Szmul Zbytkower założył tam cmentarz żydowski. Jurydyki zniesiono w 1793 roku, lecz ich żydowscy mieszkańcy pozostali. Uczestniczyli także w walkach z zaborcami. W trakcie powstania kościuszkowskiego na czele ochotniczego Starozakonnego Pułku Lekkokonnych stanął pośrednik handlu końmi Berek Joselewicz.

bg-img

1800

Własne miejsca

Tereny przyszłej dzielnicy żydowskiej, nazywanej Dzielnicą Północną, znalazły się między Wałami Lubomirskiego, które wyznaczały administracyjne granice miasta w końcu XVIII wieku (przebiegały one dzisiejszą Polną, Towarową, Okopową, terenami Dworca Gdańskiego ku Cytadeli), a Wałami Zygmuntowskimi, które wyznaczały obszar miejski Warszawy XVII wieku.

bg-img

1850

Rozkwit

Wiek XIX, wraz z rozwojem wielkich miast i przemysłu, radykalnie odmienił życie warszawskich Żydów. Szerzyły się idee żydowskiego oświecenia, Żydzi zakładali spółki z Polakami i rozwijali własne firmy, dbali o wykształcenie i angażowali się w działalność społeczną. Jednocześnie fala pogromów w Rosji i antyżydowskie ukazy carskie spowodowały, że w Warszawie pojawili się litwacy – Żydzi z zachodu Imperium Rosyjskiego. Osiedlali się na Nalewkach, Gęsiej, Dzikiej, Nowolipiu.

bg-img

1900

U siebie

Z początkiem XX wieku w okolicach placu Grzybowskiego mieszkali żydowscy mieszczanie, kamienicznicy, właściciele małych firm, na Tłomackiem – zamożna inteligencja, północną część śródmieścia zajmowali ortodoksyjni Żydzi, nad Wisłą działały przedsiębiorstwa żeglugowe, a na Pradze targi konne i wołowe. W 1939 roku książka telefoniczna Warszawy zaczynała się i kończyła żydowskim nazwiskiem. Kres temu światu położyła II wojna światowa.

Procent ludności żydowskiej
  • 1414-1650
  • 1650-1700
  • 1750
  • 1800
  • 1850
  • 1900